Aktualności

Prace konserwatorskie wykonane w 2015 roku W 2015 r. na szczególną uwagę zasługują następujące działania; 1. Odnowa Al. Zasłużonych. Katakumby zbudowane wg projektu Dominika Merliniego miały początkowo 118 i zamykały cmentarz od strony południowej i wielokrotnie przedłużane osiągnęły ostatecznie 223 m długości i 7,5 m szerokości. Aleja Zasłużonych została założona w 1925 r. na tyłach Katakumb w oparciu o ich południową ślepą ścianę, podzieloną na kilkadziesiąt płytkich nisz. Zaplanowany początkowo porządek został zakłócony przez zagęszczenie pochówków. Decyzją Nr 445/ z dnia 1 lipca 1965 r. Katakumby wpisane zostały do rejestru zabytków ze względu na ich wartość zabytkową i artystyczną. Jako pierwszy od strony zachodniej pochowany został laureat nagrody Nobla, Władysław Reymont ( 1867 – 1925 ) zaś jako ostatnia Jadwiga Smosarska- Protassewicz ( 1893 – 1971 ) i jej mąż Zygmunt Protassewicz (1899-1991 ). W chwili obecnej Aleja jest wypełniona grobami w całości ( 109 pomników ). W alei chowano ludzi szczególnie zasłużonych we wszystkich dziedzinach ( literaci, aktorzy, muzycy, plastycy, fotograficy, uczeniu, politycy ). Przykładowo można wymieniać takie znane nazwiska jak Władysław Reymont, Franciszek Żwirko, Bolesław Limanowski, Emil Młynarski, Witold Małcużyński, Henryk Kuna, Stefan Jaracz, Leopold Staff, Jan Kiepura, Hanka Ordonówna, Tadeusz Fijewski, Stanisław Dygat, Kalina Jędrusik, Kazomierz Wierzyński, Maria Dąbrowska, Wacław Sierpiński, Ada Sari. W alei są groby Symboliczne; Stefana Starzyńskiego, przywódców Podziemnego Państwa Polskiego oraz Ignacego Mościckiego. Wszystkie nagrobki prezentują spektrum form architektonicznych, rzeźbiarskich jak i materiałów z których zostały skomponowane – różnorodne granity, piaskowce, metale, ceramika, lastryko, itp. Stan zachowania pomników w dużej mierze warunkowany jest rodzajem kamienia z jakich zostały wzniesione. Usytuowane w Alei pomniki nagrobne były zaniedbane pokryte warstwą brudu kurzu, nalotami mikroorganizmów. Na niektórych piaskowcowych powie- rzchniach , występowały czarne siarczanowe naloty, plamy zacieki permamen- tnego zawilgocenia poszczególnych fragmentów. Na większości nagrobków widniały ślady po zniczach w postaci kolistych zaplamień oraz resztek stopionej steryny. Około 40-tu charakteryzowały uszkodzenia mechaniczne polegające na przesunięciu poszczególnych elementów, drobnych wyruszeń kamienia, pęknięciach ubytków fug i spoin oraz przy powierzchniowej destrukcji przyziemia fundamentów. Stan zachowania pomników w Alei Zasłużonych wymagał podjęcia działań konserwatorskich mających na celu ograniczenie procesów niszczących, przywrócenie należnej rangi estetycznej eksponowanym tu nagrobkom. Program prac konserwatorskich obejmował; - oczyszczenie powierzchni wszystkich pomników z brudu, nawarstwień,plam oraz zielonych nalotów mikroflory, wodą pod ciśnieniem przy użyciu myjki karchera. - mechaniczne doczyszczenie trudno usuwalnych nawarstwień oraz steary- nowych pozostałości. - zlikwidowanie życia biologicznego na powierzchni pomników poprzez naniesienie na miejsca pokryte zielonymi nalotami preparatu grzybobójczego „Sterionol”. - uzupełnienie wypłukanych fug, spękań kamienia, odpowiednio dobraną kolorystycznie masą Remmersa – Restauiremortel. - owierzchnią naprawą zniszczonych i popękanych fragmentów przyziemia fundamentów. - hydrofobizacją powierzchni piaskowcowych elementów pomników Preparatem Remmersa SL. Autorem programu i konserwatorem był mgr Olgierd Gumiński. Jednym z powodów postępującej destrukcji i nieestetycznego wyglądu Alei Zasłużonych była zieleń rosnąca między grobami i przy murze Katakumb; dokładnie 47 żywotników zachodnich. Na podstawie przekazów i i konograficznych wynika, że nie sadzono drzewek i krzewów pomiędzy nagrobkami. Dopiero pod koniec lat 60- tych XX w. dokonano nasadzenia żywotników zachodnich często w odległościach kilkucentymetrowych od grobów. W chwili przystąpienia do prac w Alei Zasłużonych rosło 47 silnie rozro- śniętych o płytkim, szeroko rozpostartym i gęstym systemie korzennym nie mieszczącym się w przewidzianych dla nich miejscach. Rosnące w Alei żywotniki zaczęły negatywnie wpływać na nagrobki i mur Katakumb. Wartość artystyczna Katakumb i tumb grobowych przewyższyła wielokrotnie walory pospolitego przerośniętego i zdeformowanego nasadzenia żywotników. Na wniosek Komitetu, po zasięgnięciu opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz prof. Andrzeja Kossa Stołeczny Konserwator zabytków wydał decyzję zezwalającą na ich usunięcie ( decyzja Nr 226 Z/15 z dnia 24.04.2015 r.). Dzięki usunięciu żywotników Aleja Zasłużonych; 1/. Odzyskała swoje pierwotne walory estetyczne i kompozycyjne. Masywna bryła Katakumb, która stanowiła dominantę Starych Powązek stała się właściwie niewidoczna za rozrośniętymi i zdeformowanymi konarami żywotników. Podobnie było z poszczególnymi grobowcami. 2/. Usunięto zagrożenie dla muru i poszczególnych nagrobków usuwając wrastające w architekturę Katakumb i nagrobków systemy korzeniowej żywotników. Korzenie powodowały niszczenie i deformując nagrobki. Niebezpieczeństwo dla nagrobków stanowiły także pokładanie się Obciążonych śniegiem drzew. Zaśmiecanie drobnymi gałązkami oraz żywicą poddanych konserwacji grobów było także istotnym argumentem przy podjęciu decyzji o usunięciu żywotników z Alei Zasłużonych. Przeprowadzenie wszystkich prac związanych z odnowieniem i uporządko- waniem Alei Zasłużonych sfinansowana została ze środków uzyskanych od Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA. Przypomnieć także trzeba, że PGNiG Termika sfinansowała w roku jubileuszowym wydanie albumu o Starych Powązkach. Prace konserwatorskie w Alei wykonywał konserwator Olgierd Gumiński, który obok Tomasza Rogali, najdłużej bo od 1976 roku pracuje na Powązkach. 2. Renowacja i konserwacja anonimowej kaplicy w kw. 182 Kaplica należy do najciekawszych przykładów sepuklarnnej architektury neoromańskiej na Starych Powązkach i wykazuje wiele podobieństw z innymi kaplicami zbudowanymi w tym stylu. Podobieństwo dotyczy zwłaszcza kaplic Jana Blocha z pocz. XX w w kw. 181 zaprojektowanej przez warszawskiego architekta Witolda Lanciego oraz okazałej kaplicy Leona Epsteina wg projektu J.Dietricha.Podobieństwa do neoromańskich rozwiązań w realizacjach Witolda Lanciego można z dużym podobieństwem przyjąć, że projekt kaplicy mógł powstać w jego pracowni lub w pokrewnym kręgu architektów warszawskich. Formalnie jednak kaplica jest całkowicie anonimowa. Nieznany jest jej fundator, projektant i wykonawca. Brak jest także jakich- kolwiek inskrypcji lub innych dowodów zarówno zewnątrz jak i wewnątrz, wg których można by ustalić nazwiska osób tam pochowanych. Kaplica przed podjęciem prac remontowych i konserwatorskich była w fatalnym stanie. - drewniana konstrukcja więźby dachowej i stropu zniszczona była prawie 100% . W celu zabezpieczenia kaplicy przed opadami została prowizorycznie zabezpieczona plandeką. - uszkodzone zostały wszystkie dolne gzymsy - stwierdzono pęknięcie na wylot w dolnej części bogato rzeźbionego tympanonu - całkowicie zniszczony został krzyż na szczycie elewacji frontowej - stalowe ogrodzenie było powyginane i występowały w nim liczne ubytki, głównie grotów. Wykonana przez rzeczoznawców ekspertyza pozwoliła konserwatorom ( Bogusławowi Korneckiemu, Wandzie Siennickiej i Henrykowi Gochnie) na opracowanie programu, renowacji kaplicy i po jego zatwierdzeniu prac Stołecznego Konserwatora Zabytków przystąpiono do prac w 2014 roku, wykonano nową więźbę i pokrycie dachu oraz niezbędne zabezpieczenia konstrukcyjne. W br. wykonane zostaną wszystkie pozostałe prace renowacyjne i konserwatorskie.Wbrew powszechnej opinii, że to drzewo, które zwaliło się na dach kaplicy spowodowało zniszczenia dachu i liczne pęknięcia konstrukcji, ekspertyza rzeczoznawcy wskazuje, że ich przyczyną były działania wojenne, konkretnie duża fala uderzeniowa w wyniku ostrzału artyleryjskiego w 1939 i 1944 r. lub bombardowaniami w 1942 r. 3. pomnik nagrobny Adolfa Dygasińskiego w kw. 84 rz. 5 pisarza, publicysty i pedagoga, autora znanych powieści o przyrodzie, uczestnikach powstania styczniowego ( 1839 – 1902 ). Autorem wzniesionego w 1903 r. pomnika jest znany warszawski rzeźbiarz Czesław Makowski ( 1873 – 1921 ) uczeń Gersona. Podstawą pomnika stanowią dwa centralnie ustawione stopnie. Na nich po lewej stronie ustawiono formę siedliszcza z pół cylindrycznym łolkietnikiem. Po prawej stronie wznosi się prostopadłościenny cokół na którym ustawiono trapezoidalny czworoboczny słup, na szczycie którego eksponowane jest popiersie pisarza autorstwa Czesława Makowskiego. Pierwotnie na dolnym stopniu znajdowała się brązowa rzeźba psa (Asa). Odnowienie pomnika podjęto z inicjatywy uczniów i pedagogów Gimnazjum im. Adolfa Dygasińskiego w Pińczowie. Podjęli się także wykonania repliki rzeźby psa. Ma to być rzeźba w kamieniu co ma ją uchronić przed kradzieżą prze łowców metali. Praca ma być wykonana bezpłatnie i jeżeli spełni wymagania zostanie zamontowana na miejscu skradzionej przed dwudziestu laty. Prace konserwatorskie wykonał Olgierd Gumiński. 4. Pomnik nagrobny rodziny Kasprzyckich w kw. 27 rz.1 powstał ok. 1896r. Nagrobek wykonała znana w XIX w firma kamieniarska Marcinkiewicza i Grelli przy ul. Arysowskiej róg Dzikiej, co zostało uwidocznione na boku pomnika. Prace konserwatorskie podjęto głównie ze względu na fatalny stan okazałej wapiennej rzeźby przedstawiającej prawie naturalnej wielkości postać dziewczyny wspartej o skałę. Na jej szczycie znajduje się krzyż od frontu splatany linią kotwiczną oraz porastającej go bluszczem. Postać młodej kobiety dobrze ujętej w proporcjach oraz precyzyjnie wykonane elementy rzeźby świadczą o dużym kunszcie nieznanego artysty. Pomnik jest przykładem panującej ówcześnie mody i cennym zabytkiem o dużej klasie artystycznej.Prace konserwatorskie wykonał Bogusław Kornecki. 5. Pomnik nagrobny rodziny Radzińskich pm. koło pierwszej bramy np.kw.3 Obiekt powstał po śmierci Katarzyny Radzińskiej w 1821 r, jest więc jednym z najstarszych na Starych Powązkach. Pomnik jest klasyczną kompozycją architektoniczną wzniesioną na tylnej części tumby przy murze cmentarza. Kolumny i pilastry kompozycji nie miały głowic. Pomnik w trakcie remontu muru musiał zostać zdemontowany i po renowacji na nowo ustawiony. Dzięki zachowanym ikonografiom zrekonstruowane zostanie zadaszenie nagrobka, które zostało całkowicie zniszczone. Prace konserwatorskie wykonali Paulina Garbacz-Witkowska, Wanda Sienicka i Henryk Gochna. 6. Pomnik nagrobny rodziny Daniłowiczów w kw. 158 rz. 5 Pomnik pochodzi z końca XIX w. i po śmierci Ignacego Daniłowicza w 1888r. i usytuowany jest w najstarszej części cmentarza. Autora nie ustalono. Pomnik jest klasyczną kompozycją typu architektoniczno-rzeźbiarskiego. Na piaskowcowej tumbie w centralnym miejscu ustawiono wapienny posąg Matki Boskiej stojącej przed krzyżem z pochyloną głową ze złączonymi dłonmi ubraną w długie udrapowane szaty. Na uwagę zasługują także wyko- nane w marmurze cararyjskim płaskorzeźby małżonków Daniłowiczów. Prace konserwatorskie przy pomniku wykonano głównie ze względu na zły stan rzeźby Matki Boskiej ( liczne ubytki w szacie) oraz płaskorzeźb i tablic z napisami na froncie pomnika. Prace konserwatorskie wykonali Wojciech Myjak i Andrzej Sośnierz. 7. Pomnik nagrobny rodziny Mikusińskich w kw. 69 rz. 5 Jeden z okazalszych nagrobnych pomników architektonicznych na Starych Powązkach. Autora i wykonawców nie udało się ustalić. Prace konserwatorskie wykonała Krystyna Antoniak. 8. Pomnik nagrobny rodziny Kwapińskich w kw. 31 wprost rz.4 Autor i wykonawca powstałego w 1877 r pomnika nie są znani. W trakcie prac wykonano rekonstrukcje wielu elementów rzeźby anioła (skrzydła, ręka, część tułowia, krzyż) Uzupełnienia i odnowienia wymagały także porcelanowe portrety. Prace konserwatorskie wykonała Dorota Rudzińska. 9. Pomnik nagrobny rodziny Szymanowskich w Alei Katakumbowej przy Filarze 48 ( zachodniej Katakumb ). Prace konserwatorskie wykonała Dorota Rudzińska. 10. Pomnik nagrobny Wojciecha Białosukni w kw. 22 rz.2 Jest to okazały architektoniczno- rzeźbiarski pomnik nagrobny z szeroką tumbą nagrobną, zwieńczony ażurowym żeliwnym postumentem neogotyckim z kamienną figurą Matki Boskiej w środku. Autor obiektu ani warsztat w którym został wykonany nie jest znany. Najprawdopodobniej powstał po 1884 r. po śmierci Wojciecha Białosukni. Jest to jeden z okazalszych grobowców znanych warszawskich rodzin Białosukni i Makomaskich. Odnowiony został z inicjatywy i na koszt braci Władysława i Zygmunta Makomaskich. Konserwator Krystyna Antoniak napotkała niespodziewanie wielkie trudności Przy odnowieniu kamiennej tumby, która na skutek ponawiających się odba- rwieniu wymagała kilkukrotnego ich wywabiania. Planowane prace konserwatorskie w 2016 r. 1. Kaplica rodziny Epsteinów w kw. 23 rz. 2 Spoczywają w niej przedstawiciele znanej warszawskiej rodziny bankierów i przemysłowców. Okazała kaplica w stylu neoromańskim zaprojektowana została przez architekta Józefa Dietricha pomiędzy 1872 a 1903 r. Jest to jedna z najokazalszych kaplic na Starych Powązkach. Jej zły stan wymagał podjęcia kompleksowych prac renowacyjnych i konserwatorskich. W 2015 roku wykonano remont dachu i odprowadzenia wód opadowych. Podstawowe prace wykonane zostaną w 2016 r. Konserwatorami kaplicy są; Bogusław Kornecki, Wanda Sienicka, Henryk Gochna. Ponadto kompleksowe prace konserwatorskie wykonane zostaną przy następujących nagrobkach; 2. Antoniego Hanna pm.np.kw.181 3. Feliksa Pęczelskiego w kw.174 rz.1 4. Rodziny Zdziarskich w kw.11 rz.4 5. Jana Wojtasiewicza w kw.25 rz 1 6. Antoniego Tischlera w kw. 34 rz.6 7. Jana Draca w kw. A rz. 1 8. Franciszki Łykow w kw. 9 rz. 2 9. Rodziny Rucz w kw.175 rz.5 10. Marianny Koziorowicz w kw. 2 rz. 1 11. Konrada Sokołowskiego w kw. 32 wpr. rz.6 12. Przeniesienie płyt pamiątkowych żołnierzy Insurekcji Kościuszkowskiej z kw. 15 rz. 2 i uczestników wojny 1831 w kw. 169 do kwatery przy Alei Katakumbowej. Powyższe zamierzenia mogą ulec zarówno rozszerzeniu jak i zmniejszeniu. Zależne jest to od wyniku tegorocznej kwesty jak i od wysokości pozyskanych środków z innych źródeł m.inn. dofinansowania z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i budżetu Miasta st. Warszawy. Warszawa, październik 2015 r.